Uwaga oficerowie i marynarze: Miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa eksploatującego statek w komunikacji międzynarodowej.

Ustalenie miejsca faktycznego zarządu przedsiębiorstwa eksploatującego statek w komunikacji międzynarodowej jest jednym z trudniejszych zagadnień związanych z problematyką podatków marynarskich.

Jest to o tyle istotne, że duża część umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska, przy ustalaniu kraju, w którym zarobki marynarza będą podlegały opodatkowaniu posługuje się tym pojęciem "miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa" (place of effective management).

Nie twierdzę, że moje przemyślenia są jedynie słuszne, natomiast argumentacja przedstawiona w niniejszym artykule na pewno może być pomocna w kontaktach z fiskusem. Bez wątpienia jednak prezentowane przeze mnie stanowisko uwzględnia dość szczegółowo uwarunkowania obecnej praktyki żeglugowej.

Wiele bowiem opracowań na ten temat posługuje się jedynie pojęciem "armatora" i to jeszcze w rozumieniu polskiego Kodeksu morskiego. Świadczy to o braku znajomości pewnych dynamicznych zmian, które zaszły w obrocie morskim w ciągu ok. ostatnich 20 lat. 

Pojęcie miejsca faktycznego zarządu przedsiębiorstwa w obrocie morskim - trudności interpretacyjne

Na wstępie trzeba wskazać, że pojęcie miejsca faktycznego zarządu przedsiębiorstwa nie posiada definicji legalnej - tj. nie zostało zdefiniowane w przepisach.

Jego definicja w komentarzu do Konwencji Modelowej OECD jest tyleż rozbudowana co nieostra. Można to zrozumieć, gdyż istotnie temat ten wymaga w każdym przypadku bardzo zindywidualizowanego podejścia.

Zgodnie z poglądami piśmiennictwa, miejsce faktycznego zarządu to miejsce, w którym, z merytorycznego punktu widzenia, podejmowane są kluczowe decyzje w sprawach zarządzania i w sprawach handlowych, niezbędne do prowadzenia działalności przedsiębiorstwa.

W przypadku działalności żeglugowej  sprawa jednak dość mocno się komplikuje. Zatem, ustalenie przez oficera czy marynarza  tak rozumianego faktycznego miejsca zarządu swojego pracodawcy, może napotkać na spore trudności natury obiektywnej.

Należy bowiem pamiętać, że: 

1. Obecną działalność żeglugową cechuje, już w zasadzie powszechne, rozdzielenie funkcji właścicielskich, armatorskich, zarządu technicznego i zatrudnienia załogi pomiędzy różne podmioty - i to nierzadko w ramach jednego statku. Jest to spowodowane dążeniem do ograniczenia odpowiedzialności właścicieli i armatorów statków oraz chęcią obniżenia kosztów eksploatacji poprzez outsourcing.

Zatem kto inny może być właścicielem statku, kto inny może uprawiać nim żeglugę we własnym imieniu jako armator, kto inny zajmować się zarządem technicznym jednostki (shipmanagement), a kto inny - być pracodawcą załogi. 

2. Podmioty te nierzadko mają swoją siedzibę w różnych krajach i choć czasami są one powiązane kapitałowo, nie jest to regułą.

Już samo ustalenie powiązań kapitałowych spółek, które znajdują się w różnych krajach wymaga "przekopania się" przez kilka zagranicznych rejestrów handlowych, co może być trudne już choćby ze względów językowych (nie mówiąc już o tym, że nie wszystkie rejestry udostępniają dane wspólników).

Dodatkowo zdarza się, że część obowiązków związanych z eksploatacją statku powierza się firmom zewnętrznym na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy o zarząd statkiem, czy umowy o obsadzenie statku załogą). 

3.  Wskazać należy, że rozdział funkcji związanych z eksploatacją statku ma zwykle taki charakter, że kompetencje poszczególnych podmiotów ten statek eksploatujących nie pokrywają się - stąd można założyć, że każdy z nich zarządza swoją działalnością samodzielnie.

Ponieważ każdy z nich osiąga przychody z prowadzonej działalności związanej z eksploatacją statku w tym zakresie, w jakim za tę eksploatację odpowiada, każdy z tych podmiotów można uznać za "przedsiębiorstwo eksploatujące statek" - zgodnie z treścią większości polskich umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. 

4. Oficer czy marynarz swoją umowę o pracę podpisują z jedną firmą - swoim pracodawcą i nie mają ani prawa ani obowiązku (a najczęściej po prostu nie mają możliwości) ustalać jego powiązań z podmiotami, które ich nie zatrudniają. 

Tym bardziej, nie są oni w stanie też ustalać zakresu wzajemnych powiązań kapitałowych umownych czy organizacyjnych podmiotów eksploatujących statek, co byłoby przecież najbardziej istotne dla ustalenia, czy w danej sytuacji w ogóle występuje jakieś scentralizowane miejsce faktycznego zarządu czy też nie. 

5. Dodatkowo, wszystkie tego rodzaju informacje stanowią zwykle tajemnicę przedsiębiorstwa i nie są ujawniane członkom załogi. Tak więc i z tego powodu ustalenie wzajemnych relacji między właścicielem, armatorem, zarządcą statku i pracodawcą załogi w celu ustalenia, gdzie znajduje się faktyczne miejsce zarządu przedsiębiorstwa jest często zadaniem ponad siły oficera czy marynarza.

Rozkład ciężaru dowodu 

Ciężar dowodu na ewentualną okoliczność, że miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa znajduje się w innym państwie, niż to, w którym ma siedzibę pracodawca, spoczywa zasadniczo na organie podatkowym. Jednak jeżeli to oficer lub marynarz wiążą z tym korzystne dla siebie skutki podatkowe (np. zatrudnieni są przez holenderską firmę z miejscem faktycznego zarządu w Izraelu), to na nich spoczywa obowiązek udowodnienia tej okoliczności. 

Jak widać, ustalenie faktycznego miejsca zarządu nastręcza licznych trudności dowodowych. Nie jest to niemożliwe, ale wymaga sporej wiedzy, czasu i środków finansowych. Okoliczność ta musi być bowiem wykazana ponad wszelką wątpliwość.

Stąd też, organy podatkowe w swojej praktyce raczej nie kwestionują ustaleń przedkładanych im umów o pracę. Wszelkie żądanie od podatnika dowodów na to, że miejsce siedziby pracodawcy jest faktycznie miejscem faktycznego zarządu przedsiębiorstwa jest niedopuszczalne. Podobnie, nikt nie ma obowiązku dostarczać dowodów na swoją niekorzyść.

radca prawny Bartosz Biechowski

Maritime & Commercial Law Office - zawsze po stronie ludzi morza

www.biechowski.com

+ 48 504 628 929

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Dokładne ustalenie sytuacji prawnej jest możliwe wyłącznie w oparciu o indywidualną analizę dokumentów i stanu faktycznego przedstawioną przez Klienta.  

Licencja niewyłączna. Nie dla komercyjnego wykorzystania. Przedruk dozwolony z podaniem źródła.